U aktulenim planovima, zelenilo samo u tragovima

Trenutno se na ranom javnom uvidu nalaze dva plana detaljne regulacije koji u svom obuhvatu sadrže zelene površine, kao i urbanistički projekat za park koji se nalazi na javnoj prezentaciji. U to ime, odlučili smo da napravimo kratak pregled toga na koji način i po kojim principima se pristupa planiranju zelenih površina u Beogradu. Iako je usvojen još 2019. godine, Plan generalne regulacije sistema zelenih površina Beograda, često se ne poštuje prilikom dalje planske razrade, što nas i ne čudi mnogo, imajući u vidu da je ta stavka usvojena kao orijentaciona, a ne obavezujuća, iako je ovaj plan od presudnog značaja za unapređenje kvaliteta životne sredine u gradu.

Kako se planira zelenilo u sklopu javnih službi?

Plan detaljne regulacije za deo bloka uz ulicu Braće Jerković, predviđa 5.000 kvadrata stambeno-poslovnog prostora kao i saobraćajnu površinu na mestu gde PGR Sistema zelenih površina Beograda predviđa zelene površine u javnim službama. Dakle, ni jedna intervencija predviđena planom nije usmerena na podizanje kvaliteta okoline, niti doprinosi kvalitetu života dece iz doma Jovan Jovanović Zmaj, što je u tekstualnom delu plana navedeno kao jedan od opštih ciljeva. Zanimljivo je da se u novembru prošle godine na ranom javnom uvidu našao i plan za deo istog bloka uz Zaplanjsku ulicu, kojim je predviđena izgradnja predškolske ustanove ali je prilika perfidno iskorišćena i za prenamenu dela zelene površine u mešovite gradske centre čime bi se omogućila izgradnja 15.000 kvadrata stambeno-poslovnog kompleksa. U oba slučaja naručioci izrade plana su privatna preduzeća, iako su dominantne funkcije javne službe i zelene površine, odnosno funkcije od opšteg interesa, pa bi kao takve trebalo da se planiraju integralno i uz obavezno učešće javnosti. Umesto toga, investitorima se dozvoljava da menjaju namene površina u skladu sa svojim interesima i da u planove ugrađuju kvadrate od kojih samo oni imaju nekakve koristi, što dovodi do toga da se velika zelena površina koja bi trebalo da bude namenjena deci iz doma i iz predškolske ustanove, kao i široj zajednici koja ovaj prostor koristi, “uštine” gde god može (a prema planovima višeg reda koji bi trebalo da predstavljaju osnov – ne bi uopšte trebalo da može) komercijalnim prostorima i nepriuštivim stambenim kvadratima. 

Kako se planira zelenilo u centralnoj gradskoj zoni?

Područije oko Savskog amfiteatra ima najveći broj tropskih noći tokom godine budući da je kroz istoriju razvoja Beograda uvek bilo lišeno velikih zelenih površina a pogotovo onih u direktnom kontaktu sa tlom. Urbanistički projekat parka Bristol planira zauzimanje 70% površine parka podzemnom garažom, što znači da će veći deo parka činiti zelenilo u žardinjerama i saksijama, koje u poređenju sa zelenim površinama koje su u direktnom kontaktu sa tlom imaju mnogo manje potencijala kada je reč o apsorbovanju vode prilikom obilnih padavina, poboljšanju kvaliteta vazduha i smanjenju efekata toplotnog ostrva. Budući da je celo područje definisano urbanom matricom gusto izgrađenih zgrada velikih visina, koje nepovoljno utiču na strujanje vazduha i zadržavanje toplote u okolini, dobro isplanirano zelenilo bi moglo da igra važnu ulogu u regulaciji mikroklime ove zone. I pored toga što je ovo veoma značajna odluka, koja se tiče mnogih, ona se donosi kroz urbanistički projekat, što znači da se ne ostavlja gotovo nikakvog prostora za uključivanje građana u proces donošenja odluke, budući da sama prezentacija traje samo 7 dana i da ne predviđa javnu raspravu pre usvajanja.

Kako se planira zelenilo u rubnim gradskim zonama?

Periferne gradske zone su često bogatije zelenilom u odnosu na centralne, međutim trend nekontrolisanog širenja grada nepovoljno utiče na urbanu strukturu ovih zona, pa zelenilo često biva zamenjeno betonom. Plan detaljne regulacije dela bloka između ulica Miloša Bradića, Bahtijara Vagabzade, Baštovanske, Paunove, Josipa Slavenskog i Plitvičke, obuhvata područje između Miljakovačke i Bajfordove šume, a zelenilo koje doživljava kao neizgrađene površine planira da zameni sa 130.000 kvadrata izgrađenih površina za stanovanje i poslovanje, dok se zelenilo planira isključivo u regulaciji saobraćajnica. Očuvanje, zaštita i unapređenje šuma su od suštinskog značaja za Beograd jer one pružaju brojne ekološke, ekonomske i socijalne beneficije za stanovnike grada. To uključuje upravljanje šumama na način koji maksimizira njihovu korist za zajednicu, kao i podizanje novih šuma radi očuvanja prirodnih resursa. Prostor za koji se ovaj plan donosi spada i u obuhvat PPPPN Avala-Kosmaj.

Šta to građani znaju što gradska vlast ne zna?

Činjenica je da nisu sve zelene površine jednako dobro uređene i očuvane, te da ih često čini gomila nepreglednog šiblja. Ipak, rešenje za to nije izgradnja tih lokacija, već njihovo planiranje i uređenje na način koji bi obezbedio pristupačnost i multifunkcionalnost, kroz analizu potreba uže i šire lokalne zajednice. Istraživanje javnog mnjenja koje je Ministarstvo prostora sprovelo 2021. godine pokazuje da 47% građana smatra da bi zaštita životne sredine, koja podrazumeva i povećanje broja zelenih površina trebalo da bude prioritet u budućem razvoju grada, odmah posle saobraćaja. Takođe, 52% anketiranih se uglavnom ili u potpunosti složilo sa tvrdnjom da se grad razvija u skladu sa privatnim interesima moćnika, kao i da se grad razvija neujednačeno. Zelena infrastruktura predstavlja jedan od osnova zdravog grada, međutim ona ne može da se razvija nezavisno od transportnih, socijalnih, ekonomskih i drugih politika. Upravo zbog toga je važno da se grad planira integralno, a ne prema partikularnim interesima investitora.