Mali vodič za čitanje planova

Opšta podela dokumenata iz oblasti prostornog i urbanističkog planiranja prepoznaje:

• planske dokumente – prostorne i urbanističke planove,
• dokumente za sprovođenje prostornih planova i
• urbanističko-tehničke dokumente.

Jedno od najvažnijih načela planskog uređenja prostora jesu horizontalna i vertikalna koordinacija. Horizontalna koordinacija podrazumeva integralni pristup uređenju prostora – da se plan adekvatno odnosi prema svim aspektima života građana, da su planska rešenja uklopljena u kontekst okruženja i da odgovaraju širem prostoru podjednako kao i prostoru koji je predmet plana. Vertikalna koordinacija podrazumeva uspostavljanje veze svih nivoa prostornog i urbanističkog planiranja (i uređenja prostora), od nacionalnog ka regionalnom i dalje ka lokalnom nivou. Odnosno, rešenja data planovima višeg reda razrađuju se planovima nižeg reda.

Neki od relevantih zakona u pogledu urbanističkog planiranja jesu: Zakon o planiranju i izgradnji, Zakon o glavnom gradu, Zakon o javnim putevima, Zakon o eksproprijaciji, Zakon o zaštiti životne sredine, Zakon o železnici, Zakon o vodama, Zakon o poljoprivrednom zemljištu itd. 

II Sadržina i specifičnosti planskih dokumenata

Obavezni sadržaj svih prostornih i urbanističkih planova može se podeliti na tri osnovne celine:

1. Pravila uređenja se pre svega odnose na koncepciju prostornog uređenja, zatim urbanističke uslove za uređenje i izgradnju površina i objekata javne namene, saobraćajnu i drugu infrastrukturu, neophodan stepen komunalne opremljenosti građevinskog zemljišta, uslove i mere zaštite prirodnog i kulturnog nasleđa i životne sredine, uslove za pristupačnost osoba sa invaliditetom i sl.
2. Pravila građenja sadrže vrstu i namenu objekata koji se mogu graditi u pojedinačnim zonama pod utvrđenim uslovima, uslove za parcelaciju, preparcelaciju i formiranje građevinske parcele, položaj objekata u odnosu na okruženje, urbanističke parametre – najveći dozvoljeni indeks zauzetosti ili izgrađenosti, najveću dozvoljenu visinu ili spratnost i sl.
3. Grafičkim delom se prikazuju rešenja koja su definisana tekstulanim delom plana i u tom smislu uvek treba imati u vidu da grafički i tekstualni deo plana treba uporedo sagledavati i da je čitanje tekstualnog dela bez uvida u grafički prikaz (i obratno) nedovoljno za razumevanje planiranih rešenja.

III Kako čitati planove

Metoda čitanja planova, odnosno razumevanje sadržaja planskog dokumenta i planiranog rešenja za konkretnu lokaciju koja je predmet našeg interesovanja može se podeliti u nekoliko koraka.

korak br. 1 – identifikovanje položaja parcele

Prvi i osnovni korak u čitanju planova jeste da u grafičkim prilozima utvrdimo položaj lokacije ili parcele koja je predmet našeg interesovanja, odnosno da proverimo da li uopšte ulazi u obuhvat plana koji sagledavamo.

korak br. 2 – sagledavanje grafičkih priloga

U zavisnosti od našeg interesovanja za određene aspekte planskog rešenja – namenu, urbanističke parametre, saobraćaj, infrastrukturu ili nešto drugo, zavisi i koji grafički prilog sagledavamo. Međutim, skoro uvek polazimo od namene površine. Grafički prilog planirane namene površina predstavlja prikaz površine na kome su različitim grafičkim stilom, bojama i drugim elementima označene planirane namene za kompletnu površinu plana.

korak br. 3 – odgovarajuća pravila uređenja i građenja

Kada smo utvrdili koja je namena (ili tip namene) planirana za područje našeg interesovanja, u tekstualnom delu sagledavamo odgovarajuća pravila uređenja i građenja za namenu koju smo identifikovali preko grafičkih priloga. Osim osnovnih urbanističkih parametara koje iščitavamo iz pomenutih pravila poput indeksa izgrađenosti, stepena zauzetosti, maksimalne visine objekta i minimalnog procenta zelenila, takođe je bitno obratiti pažnju i na ostala pravila koja bitno mogu da utiču na dalje sprovođenje, poput pravila za (pre)parcelaciju, pravila građenja (visina, kota prizemlja i sl.), udaljenosti od susednih objekata itd.

korak br. 4 – sprovođenje planiranih rešenja

Poslednji u nizu, ali ne manje značajan korak jeste provera načina sprovođenja plana. Sprovođenje u planiranju ne podrazumeva samu izgradnju planiranih namena, već definisanje procedura koje slede nakon donošenja plana u cilju njegove realizacije. Sprovođenje plana je obavezno definisano u tekstualnom elaboratu plana, ali veoma često i odgovarajućim grafičkim prilogom. Sprovođenje plana može biti dato putem planskih dokumenata nižeg reda, urbanističkim projektom (ili pak arhitektonsko-urbanističkim konkursom) ili neposredno.

IV Opis procedure izrade plana

Ovde je važno obratiti pažnju kada mi kao građani možemo da se uključimo, a to je tokom ranog javnog uvida, a potom i javnog uvida u Nacrt plana, nakon čega dolazi do javne rasprave, a potom i usvajanja plana na gradskoj skupštini.

Ovo je trenutak kada upućujemo primedbe, ali i usmeno obrazlažemo primedbe koje smo pre toga poslali poštom. Udruženi možemo da utičemo na planere i donosioce odluka, to je naša praksa i akcija pokazala, pa stoga vas ohrabrujemo i tvrdimo da je vredno boriti se.

Ceo Mali vodič kroz planiranje gradova možete preuzeti na linku, ili u odeljku Publikacije.