BEOGRAD RASTE I NASTAVIĆE, ALI DA LI SE RAZVIJA?

U četvrtak, 23. septembra predstavili smo rezultate istraživanja javnog mnjenja o problemima funkcionisanja i prioritetima razvoja grada. Istaživanje je sprovedeno u kontekstu izrade GUP-a Beograda do 2041. godine.

Generalni urbanistički plan postavlja ključne smernice razvoja Beograda, koje će kasnije planovi nižeg reda samo operacionalizovati. Ovakav strateški plan se donosi na svakih 20 godina i stoga predstavlja i jedinstvenu generacijsku priliku da se zajednički razgovara o tome u kakvom gradu želimo da živimo. Međutim, o procesu kreiranja plana ne znamo apsolutno ništa osim inicijalne odluke o izradi iz avgusta 2019. godine. Istraživanje javnog mnjenja je stoga rađeno sa namerom da se u javnosti pokrene razgovor o temam relevantnim za izradu GUP-a – problemima i nedostacima u trenutnom funkcionisanju grada, ali i prioritetnim pravcima razvoju grada u budućnosti.

Istraživanje je koncipirano kroz saradnju tima Ministarstva prostora (Marko Aksentijević, Jovana Timotijević i Iva Čukić), politikologa i istraživača Vujo Ilića i urbanistkinja Jasmine Đokić i Ane Graovac, a sprovela ga je agencija za istraživanje tržišta MASMI.

Iva Čukić i Marko Aksentijević, ispred Ministarstva prostora, predstavili su ključne zaključke koji govore da većina građana smatra da se grad razvija prema interesima moćnika (52.4%), da razvoj grada nije ujednačen na celoj njegovoj teritoriji (46.8%), kao i da čak 62.4% uzorka smatra da građani nisu informisani niti uključeni u donošenje odluka o razvoju grada.

Dve oblasti sa najviše problema u funckonisanju grada su saobraćaj (unapređenje javnog prevoza, smanjenje gužvi, izgradnja metroa, i sl.) i zaštita životne sredine, odnosno ekološki problemi i povećanje broja zelenih površina.

Neki od zaključaka istraživanja pokazuju da se skoro svaki drugi građanin Beograda, odnosno 44% uzorka, ne oseća sigurno u svom gradu kada su u pitanju opasnosti od ekoloških problema, kao što je zagađenje vazduha ili vode. O ovom problemu govori i podatak da čak tri četvrtine građana (74%) smatra da u Beogradu nema dovoljno zelenih površina.

Zaštita životne sredine, odnosno ekološki problemi i povećanje broja zelenih površina, je pravac razvoja grada koji kao ključni vidi 46 procenata građana, a koliko su ljudi svesni važnosti ovog problema govori da i bi uvođenje obaveznog sortiranja otpada podržalo skoro 9 od 10 građana ili 88%.

Što se tiče saobraćaja, gužve u prevozu su problem za tri četvrtine građana (72%), a skoro polovina je nezadovoljna parkingom (44%). Velika većina građana, njih 72 procenta, smatra da bi metro trebalo da reši postojeće probleme u saobraćaju, što se ne poklapa sa trenutnim planovima za njegovu izgradnju. Dve trećine građana (70%) podržava razvoj biciklizma kao ravnopravnog vida saobraćaja. Kada se govori o parkingu, 80% ljudi smatra da je potrebno više parking mesta, ali samo 17% njih je spremno da se broj parking mesta poveća tako što će se smanjiti javni prostor, trotoari ili zelene površine.

Zanimljivi su podaci o stavovima građana o opremljenosti i funkcionisanju najosnovnije infrastrukture kao što je snabdevanje pijaćom vodom ili kanalizacija, koji pokazuju upravo da se grad ne razvija ujednačeno. Što se tiče snabdevanja pijaćom vodom, na nivou grada oko 56 procenata građana je zadovoljno, ali kada pogledamo prigradska naselja, kao što su Grocka (53%) ili Mladenovac (47%), više od polovine građana nije zadovoljno snabdevanjem ovim osnovnim životnim resursom. Što se kanalizacije tiče, na nivou grada preko trećine građana je nezadovoljno (35%), dok je u prigradskim naseljima taj procenat gotovo duplo veći.

Na osnovu podataka o stavu građana o velikim infrastrukturnim projektima možemo da vidimo u kojoj meri je javnost nedovoljno informisana o urbanističkom razvoju grada, odnosno da se usled pružanja više informacija stav građana osetno menja. Pa tako, kada pitamo građane da li bi podržali izgradnju sambeno-poslovnog kompleksa u Košutnjaku, ukoliko on podrazumeva krčenje šuma, procenat podrške opada sa 11.7% na 3.5%. Isti slučaj je i sa ostalim projektima. Po pitanju izgradnje gondole koja spaja Ušće i Kalemegdan, procenat građana koji podržavaju projekat opada sa 20.9% na 5.9% kada im se predoči da takva izgradnja uključuje i rizik od ugrožavanja kulturnog nasleđa i neuključenja Kalemegdana na UNESCO listu svetske baštine, dok širenje grada na teritoriji Makiša uz potencijalnu pretnju po izvorište vode podržava tek 4.5% uzorka u odnosu na prvobitnih 22.2%.

Vredi napomenuti da se ovom prilikom nije vršilo nikakvo dodatno informisanje ispitanika, već su se samo u pitanju isticali rizici koji ovi projekti neminovno donose. Primera radi, kada je u pitanju izgradnja nacionalnog stadiona, na pitanje “Da li podržavate igradnju nacionalnog stadiona na teritoriji Surčina?”, 34.8% građana je odgovorilo da u potpunosti podržava i podržava, dok je na pitanje “Da li podržavate izgradnju nacionalnog stadiona na teritoriji Surčina uz dodatno nacionalno zaduživanje?” taj odgovor obeležilo samo 13.3%.

Jasmina Đokić, urbanistkinja sa iskustvom izrađivanja planova svih nivoa, iznela je svoje utiske o rezultatima istraživanja, pre svega iz perspektive njihovog značaja za proces izrade planova, a posebno Generalnog urbanističkog plana.

Iako ne postoji standardizovana metodologija prikupljanja ulaznih podataka, Đokić je navela kako je za izradu ovako sveobuhvatnog strateškog plana potrebna i izuzetno složena informaciona baza. Prvenstveno, potrebno je prikupiti relevantne podatke iz popisa, što su u slučaju Republike Srbije 10 godina stari podaci koji treba da služe za dvadesetogodišnji plan razvoja. Nadalje, među ulaznim podacima se moraju naći i svi aktuelni usvojeni strateški dokumenti i na republičkom i na gradskom nivou. Na taj način strategije iz oblasti zaštite životne sredine ili socijalne politike, recimo, dobijaju kroz GUP, svoj prostorni oblik. Neke od ključnih strategija, međutim, u trenutku izrade GUP-a nisu još uvek usvojene ili ažurirane. Konačno, kako je Đokić navela, treću vrstu ulaznih podataka predstavljaju istraživanja stavova javnosti, što uključuje i stručnu i širu javnost. Urbanistički zavod je objavio anketu tokom procesa izrade GUP-a, što je dobro, ali ne i dovoljno. Uz to, anketa nije sprovedena na reprezentativnom uzorku.

U tom smislu, Jasmina Đokić je naglasila i značaj istraživanja kakvo je sproveo kolektiv Ministarstva prostora, što zbog toga jer predstavlja stavove reprezentativne javnosti, a što zbog toga jer je vrlo jasno orijentisano prema budućem razvoju grada.

Na kraju, objašnjavajući značaj participacije u urbanističkom planiranju, Đokić je pomenula i to da je, konkretno za proces donošenja GUP-a, izostalo pravovremeno uključivanje javnosti u samo koncipiranje plana. Umesto toga, i šira i uža javnost će se sa konceptom plana tek susresti na ranom javnom uvidu, kada će imati priliku da komentariše već ponuđen predlog. Međutim, upravo ovakvo istraživanje nudi mogućnost da se ponuđen koncept plana uporedi sa reprezetnativnim stavovima građana, te da se deo eventualnih primedbi koje će biti upuećne upravo usmere prema tome da li i u kojoj meri taj koncept odgovara afinitetima i potrebama građana.

Formulaciji konkretnih tema i pitanja prethodio je razgovor sa 50 ispitanika kroz 5 online fokus grupa, na osnovu kojih je kreiran upitnik za kvantitativnu fazu istraživanja. Ispitivanje je sprovedeno od 11. juna do 8. jula 2021. godine, CATI tehnikom na reprezentativnom uzorku punoletnih građana Beograda (1211 ispitanika, uz booster uzorak od 72 građana manjih opština sa ciljem postizanja minimuma od 40 ispitanika po opštini, što je ukupno činilo 1283 ispitanika u uzorku).

Ostale rezultate istraživanja koji su predstavljeni na konferenciji možete da pogledate ispod.